Sức khỏe tâm thần (mental health) hiện nay là một phần không thể thiếu khi ta nhắc đến sức khỏe tổng thể của một con người – bao gồm cả sức khỏe thể chất. Theo Tổ Chức Y Tế Thế Giới – WHO (n.d.), sức khỏe tâm thần “là một trạng thái khỏe mạnh, vui vẻ mà trong đó mỗi cá nhân nhận biết được khả năng của bản thân, có thể ứng phó với sự căng thẳng thông thường, làm việc hiệu quả và có sự đóng góp cho cộng đồng”.
Các rối loạn tâm lý/tâm thần (psychological disorder/mental disorders/psychiatric disorders) được định nghĩa là những khuôn mẫu hành động hay những triệu chứng tâm lý, như thay đổi trong cảm xúc và suy nghĩ, gây ảnh hưởng đến nhiều khía cạnh của cuộc sống (học tập, sinh hoạt, làm việc, cống hiến…) (Cherry, 2020 & Parekh, 2018).
SỨC KHỎE TÂM THẦN CỦA THANH THIẾU NIÊN BAO GỒM NHỮNG ĐIỀU GÌ?
Theo như trong nghiên cứu về “Sức khỏe tâm thần và tâm lý xã hội của trẻ em và thanh niên tại một số tỉnh và thành phố ở Việt Nam” của Quỹ UNICEF năm 2018, các tài liệu có sẵn cho thấy ‘tỷ lệ hiện mắc các vấn đề sức khỏe tâm thần nói chung đối với trẻ em và vị thành niên ở Việt Nam dao động từ 8% đến 29% và khác nhau theo tỉnh, giới tính, đặc điểm người trả lời và tùy thuộc vào phương pháp nghiên cứu”.
Ngoài ra, “một khảo sát dịch tễ học gần đây trên mẫu đại diện quốc gia của 10 trong số 63 tỉnh/thành cho thấy tỷ lệ trung bình các vấn đề sức khỏe tâm thần trẻ em khoảng 12%, đồng nghĩa với việc hơn 3 triệu trẻ em có nhu cầu về các dịch vụ sức khỏe tâm thần” (UNICEF, 2018).
Cũng như người trưởng thành, thanh thiếu niên là đối tượng có nguy cơ cao bị ảnh hưởng về sức khỏe tâm thần và mắc phải các rối loạn tâm lý/tâm thần. Khi rơi vào tình trạng đó, các em thường có biểu hiện như gặp khó khăn trong học tập, cách ứng xử và kiểm soát cảm xúc trong cuộc sống.
Ngoài ra, khác với trẻ em, thanh thiếu niên có rối loạn về tâm lý/tâm thần có thể thường lạm dụng các chất gây nghiện, rượu bia, hoặc có các hành vi nguy hiểm đến bản thân như tự làm hại bản thân, chống đối xã hội và tự sát (ACOG, 2017).
Để có thể được chẩn đoán về rối loạn tâm lý/tâm thần, các triệu chứng của các em phải kéo dài trong một thời gian đủ lâu (ví dụ liên tục 2 tuần), và gây ảnh hưởng đến các hoạt động hằng ngày như học tập, vui chơi và sinh hoạt (Trung tâm Kiểm soát và phòng ngừa dịch bệnh Mỹ (CDC), 2021).
Theo Tổ chức y tế thế giới WHO (2020), ở phương diện trên toàn thế giới, trầm cảm là một trong những nguyên nhân hàng đầu gây ra các bệnh tật, khó khăn và bất lực trong cuộc sống cho thanh thiếu niên. Và tự tử là nguyên nhân thứ ba gây ra cái chết của thanh thiếu niên độ tuổi 15-19.
Một nửa các tình trạng không ổn về sức khỏe tâm thần bắt đầu từ tuổi 14 nhưng phần lớn đều không được phát hiện hoặc chữa trị (WHO, 2020). Và hệ quả của những rối loạn này có thể tồn tại và phát triển khi thanh thiếu niên trở thành người trưởng thành, gây ra các vấn đề về mặt sức khỏe thể chất và tâm thần, khiến các em không thể sống một cách khỏe mạnh và hạnh phúc.
MỘT SỐ RỐI LOẠN TÂM LÝ/TÂM THẦN PHỔ BIẾN Ở THANH THIẾU NIÊN.
- Lo âu và trầm cảm
- Tăng động giảm chú ý (ADHD)
- Rối loạn hành vi gây rối (disruptive behavior disorder)
- Tự tử, hành vi hủy hoại bản than
- Rối loạn ám ảnh – cưỡng chế (OCD – obsessive compulsive disorder)
- Rối loạn căng thẳng sau sang chấn (PTSD)
- Rối loạn nhân cách
- Rối loạn ăn uống
CÁC YẾU TỐ NGUY CƠ GÂY RA CÁC RỐI LOẠN TÂM LÝ/TÂM THẦN Ở THANH THIẾU NIÊN.
Theo nghiên cứu của Quỹ UNICEF về sức khỏe tâm thần và tâm lý xã hội của trẻ em và thanh niên tại một số tỉnh và thành phố ở Việt Nam năm 2018 (Unicef, 2018), các yếu tố nguy cơ được chia ra làm 4 cấp độ, bao gồm 2-3 nguyên nhân đáng chú ý trong từng nhóm.
Cấp độ cá nhân: ở cấp độ này có 3 yếu tố có thể kể đến như: (1) sự cô lập/tự cô lập về cảm xúc, (2) sử dụng quá nhiều các công nghệ hiện đại và những nguy cơ của các hành vi nghiện trực tuyến, và (3) những quan niệm tiêu cực về đặc điểm thể chất vị thành niên (ngoại hình, cân nặng, chu kỳ kinh nguyệt…).
Cấp độ gia đình: ở cấp độ này có 3 yếu tố như: (1) nguyên tắc gia đình quá nghiêm ngặt (đặc biệt liên quan đến thành tích học tập và kết hôn), (2) gia đình nghèo hoặc đang trong tình trạng kinh tế – xã hội giảm sút, và (3) những căng thẳng trong hộ gia đình.
Cấp độ nhà trường: ở cấp độ này cũng có 3 yếu tố như: (1) căng thẳng do học tập, (2) thiếu sự hỗ trợ và/hoặc môi trường học đường bất ổn, và (3) gặp trở ngại trong các mối quan hệ tình cảm.
Cấp độ cộng đồng: ở cấp độ này cũng có 3 yếu tố như: (1) dễ dàng tiếp cận các chất độc hại, (2) sự hạn chế trong tiếp cận các cơ hội kinh tế, và (3) phải đương đầu với những chuẩn mực có hại.
Ngoài ra, di truyền qua gen từ ông bà/bố mẹ cũng có thể là một yếu tố gây ra rối loạn tâm lý/tâm thần ở trẻ (Casarella, 2020).
CÁC RỐI LOẠN TÂM LÝ/TÂM THẦN Ở THANH THIẾU NIÊN CÓ ĐIỀU TRỊ ĐƯỢC KHÔNG?
Khi thanh thiếu niên được chẩn đoán với một (hay nhiều) rối loạn tâm lý/tâm thần, điều đó sẽ ảnh hưởng đến không chỉ các em mà còn có gia đình. Một tin đáng mừng là hầu hết các rối loạn ở tuổi này đều có thể được điều trị và kiểm soát (CDC, 2021). Có rất nhiều sự lựa chọn về phương pháp điều trị đã đạt được những kết quả lâm sàng khả quan. Khi bước vào quá trình điều trị, sự hợp tác giữa nhiều bên là rất cần thiết: gia đình, bác sỹ/chuyên viên, giáo viên, huấn luyện viên hay nhà trị liệu. Những sự hỗ trợ này đi cùng với sự chuẩn đoán sớm sẽ rất hữu ích cho các em trong quá trình hồi phục.
CHÚNG TA CÓ THỂ LÀM GÌ?
Bậc cha mẹ: bạn là người hiểu con của mình nhất. Hãy cung cấp những thông tin về hoạt động sinh hoạt, học tập hay vui chơi của các em cho các chuyên gia sức khỏe khi cần thiết.
Người trẻ: hãy quan tâm hơn đến sức khỏe tâm thần của chính bạn. Nếu bạn thấy lo lắng, buồn bã, hay giận dữ, đừng lo sợ mà hãy tìm đến một nơi/người an toàn và tin cậy để nói ra và giải tỏa.
Chuyên gia sức khỏe: Sự chẩn đoán sớm và phương pháp điều trị phù hợp là rất quan trọng. Bạn phải luôn tìm tòi và cung cấp những thông tin cần thiết và hữu ích cho các bên liên quan để giúp trẻ hồi phục tốt hơn.
Giáo viên/ban giám hiệu nhà trường: Sự phát hiện sớm về các khó khăn trong tâm lý ở các em khi nhập học sẽ giúp ta biết trẻ có đang cần sự giúp đỡ không. Hãy làm việc với gia đình và các chuyên gia sức khỏe khi bạn cảm thấy sức khỏe tâm thần của các em đang không ổn.
Một số người có thể không muốn tìm đến sự chẩn đoán từ các tâm lý gia vì nỗi sợ bị kỳ thị, tuy nhiên, việc chẩn đoán là một bước quan trọng cho quy trình điều trị và đẩy lùi chứng rối loạn tâm lý mà bạn gặp phải. Việc chẩn đoán không phải là gắn nhãn cho một vấn đề, mà là tìm hiểu các khía cạnh của vần đề, khám phá các giải pháp và hướng điều trị hiệu quả, từ đó, giúp bạn lấy lại sự kiểm soát và hạnh phúc trong cuộc sống.
Kendra Cherry
Nguồn tham khảo:
American College of obstetricians and gynecologists (ACOG), (July 2017). ACOG Committee opinion. Retrieved from: www.acog.org/clinical/clinical-guidance/committee-opinion/articles/2017/07/mental-health-disorders-in-adolescents
Casarella, J. (September 27, 2020). Mental illness in children. Retrieved from: www.webmd.com/mental-health/mental-illness-children
Centers for disease control and prevention (CDC), (January 26, 2021). What is children’s mental health?. Retrieved from: www.cdc.gov/childrensmentalhealth/basics.html
Cherry, K. (March 19, 2020). A List of Psychological Disorders. Retrieved from: www.verywellmind.com/a-list-of-psychological-disorders-2794776
Parekh, R. (August, 2018). What Is Mental Illness? Retrieved from: www.psychiatry.org/patients-families/what-is-mental-illness
World Health Organization, (n.d.). Mental health. Retrieved from: www.who.int/research-observatory/analyses/mentalhealth/en/
World Health Organization (WHO), (September 28, 2020). Adolescent mental health. Retrieved from: www.who.int/news-room/fact-sheets/detail/adolescent-mental-health
UNICEF, (February, 2018). Báo cáo Nghiên cứu về Sức khỏe tâm thần và tâm lý xã hội của trẻ em và thanh niên tại Việt Nam. Retrieved from: www.unicef.org/vietnam/vi/reports/báo-cáo-nghiên-cứu-về-sức-khỏe-tâm-thần-và-tâm-lý-xã-hội-của-trẻ-em-và-thanh-niên-tại-việt
*n.d. = no date (bài viết không đề cập đến ngày tháng xuất bản)
Cảm ơn bạn đã ghé Miền An Trú, cùng đọc thêm các bài khác trên trang nhé. Happy reading !
*Bài viết này chỉ có tính chất tham khảo và không thay thế cho việc chẩn đoán hoặc điều trị y tế.
