Sức khỏe tâm thần (mental health) hiện nay là một phần không thể thiếu khi ta nhắc đến sức khỏe tổng thể của một con người – bao gồm cả sức khỏe thể chất. Theo Tổ Chức Y Tế Thế Giới – WHO (n.d.), sức khỏe tâm thần “là một trạng thái khỏe mạnh, vui vẻ mà trong đó mỗi cá nhân nhận biết được khả năng của bản thân, có thể ứng phó với sự căng thẳng thông thường, làm việc hiệu quả và có sự đóng góp cho cộng đồng”.
Các rối loạn tâm lý/tâm thần (psychological disorder/mental disorders/psychiatric disorders) được định nghĩa là những khuôn mẫu hành động hay những triệu chứng tâm lý, như thay đổi trong cảm xúc và suy nghĩ, gây ảnh hưởng đến nhiều khía cạnh của cuộc sống (học tập, sinh hoạt, làm việc, cống hiến…) (Cherry, 2020 & Parekh, 2018).
SỨC KHỎE TÂM THẦN CỦA NGƯỜI CAO TUỔI BAO GỒM NHỮNG ĐIỀU GÌ?
Theo Tổ chức y tế thế giới WHO (2017), người cao tuổi là người trên 60 tuổi và là thành phần quan trọng của xã hội vì sự cống hiến của họ trong vai trò là thành viên gia đình, tình nguyện viên và lực lượng lao động có kinh nghiệm. Trong khi nhiều người vẫn giữ được sức khỏe tâm thần và thể chất tốt, một số người cao tuổi khác lại mang bên mình nhiều căn bệnh như mất trí nhớ, mất thính giác, thoái hóa khớp hoặc các rối loạn tâm lý, rối loạn thần kinh và lạm dụng chất, bia rượu.
Nghiên cứu của WHO (2017) cũng chỉ ra 2 rối loạn tâm thần và thần kinh phổ biến nhất ở người cao tuổi là chứng mất trí nhớ (dementia) và trầm cảm. Trong đó chứng mất trí nhớ ảnh hưởng đến 5% và chứng trầm cảm ảnh hưởng đến 7% số người cao tuổi trên toàn cầu. Rối loạn lo âu cũng ảnh hưởng đến 3.8% số người cao tuổi.
Tại Việt Nam, số người cao tuổi tính đến năm 2019 trên cả nước là 11.988.000 người. Theo một cuộc khảo quốc gia về người cao tuổi vào năm 2011, có hơn 56% người tham gia khảo sát, và tự đánh giá tình trạng sức khỏe của họ là yếu (49.4%) và rất yếu (6.7%) (Ageing Asia, n.d.). Ngoài việc cần chăm sóc về cơ thể vật lý, họ cũng rất cần được quan tâm về mặt sức khỏe tâm thần.
Theo trang Global AgeWatch (n.d.), tại Việt Nam, sự phổ biến của bạo lực đối với người cao tuổi và chứng trầm cảm diễn ra cao hơn ở nữ giới, so với nam giới.
Trong độ tuổi 50-60, sự phổ biến của chứng trầm cảm có xu hướng gia tăng ở cả 2 giới. Tuy nhiên, sau 60 tuổi, nam giới sẽ có xu hướng giảm mức độ trầm cảm, trong khi đó, nữ giới ở độ tuổi 60-80 cũng giảm mức độ trầm cảm nhưng họ lại rơi vào rối loạn này sau tuổi 80.
Chứng mất trí nhớ cũng diễn ra khi người cao tuổi ở Việt Nam đạt 70 tuổi, sau độ tuổi này chứng mất trí nhớ sẽ phát triển nhanh ở cả 2 giới nhưng có xu hướng gia tăng cao hơn ở nữ giới.
MỘT SỐ RỐI LOẠN TÂM LÝ/TÂM THẦN PHỔ BIẾN Ở NGƯỜI CAO TUỔI.
- Trầm cảm
- Chứng mất trí nhớ
- Rối loạn lo âu
CÁC YẾU TỐ GÂY NÊN RỐI LOẠN TÂM LÝ/TÂM THẦN Ở NGƯỜI CAO TUỔI.
Theo Tổ chức y tế thế giới WHO (2017), sức khỏe tâm thần của người cao tuổi có thể bị ảnh hưởng bởi một vài yếu tố then chốt như:
- Sự giảm sút trong vận động và các khả năng làm việc.
- Các cơn đau mãn tính, sự mệt mỏi, hoặc các bệnh lý cần sự quan tâm lâu dài.
Trong một nghiên cứu về các tác nhân liên quan đến chứng trầm cảm ở người cao tuổi sống ở thành thị tại Việt Nam, nhóm tác giả Việt (Dao, Nguyen, Nguyen & Nguyen, 2018) đã báo cáo các yếu tố tuổi tác, số lượng thuốc uống, mức độ tập thể thao và 3 phạm vi của cuộc sống (sức khỏe thể chất, sức khỏe tâm thần, sức khỏe môi trường) có liên quan mật thiết đến mức độ trầm cảm của người cao tuổi.
Ngoài ra, ở độ tuổi này, họ có thể sẽ phải đối diện với những sự mất mát, hoặc mất đi địa vị trong xã hội vì phải nghỉ hưu. Thêm vào đó, người cao tuổi có thể sẽ trở nên dễ bị tổn thương bởi nạn bạo hành hoặc lạm dụng, ví dụ như bạo hành về thân thể, lời nói, tâm lý, kinh tế hoặc tình dục. Những yếu tố nguy cơ này có thể dẫn đến chứng trầm cảm và lo âu.
CÁC PHƯƠNG ÁN HỖ TRỢ VÀ ĐIỀU TRỊ CHO SỨC KHỎE CỦA NGƯỜI CAO TUỔI.
Rất nhiều điều chúng ta cần làm để thúc đẩy cuộc sống khỏe mạnh của người cao tuổi, ví dụ như tạo ra môi trường sống hỗ trợ sức khỏe và cho phép họ tự chủ trong đời sống hằng ngày. Một số nhu cầu cơ bản như sau cần được đáp ứng để duy trì một sức khỏe tâm thần khỏe mạnh cho người cao tuổi (WHO, 2017):
- Cung cấp sự tự do và an toàn;
- Chính sách nhà ở phù hợp;
- Hỗ trợ về mặt xã hội, tài chính cho người cao tuổi và có người chăm sóc;
- Các chương trình sức khỏe và xã hội nhắm đến đối tượng neo đơn, sống ở nông thôn hoặc mang mắc phải các căn bệnh mãn tính hoặc các rối loạn tâm lý/tâm thần tái phát;
- Các chương trình tập trung giải quyết vấn nạn bạo hành người cao tuổi;
- Và các chương trình phát triển cộng đồng
Ngoài ra, các chẩn đoán bệnh sớm cũng sẽ hữu ích cho việc lên kế hoạch sinh hoạt và điều trị phù hợp, giúp người cao tuổi chuẩn bị tâm thần tốt hơn và thích nghi với sự thay đổi khi tuổi càng tăng cao.
Một số người có thể không muốn tìm đến sự chẩn đoán từ các tâm lý gia vì nỗi sợ bị kỳ thị, tuy nhiên, việc chẩn đoán là một bước quan trọng cho quy trình điều trị và đẩy lùi chứng rối loạn tâm lý mà bạn gặp phải. Việc chẩn đoán không phải là gắn nhãn cho một vấn đề, mà là tìm hiểu các khía cạnh của vần đề, khám phá các giải pháp và hướng điều trị hiệu quả, từ đó, giúp bạn lấy lại sự kiểm soát và hạnh phúc trong cuộc sống.
Kendra Cherry
Nguồn tham khảo:
An T.M. Dao, Van T. Nguyen, Huy V. Nguyen, & Lien T. K. Nguyen, (2018). Factors Associated with Depression among the Elderly Living in Urban Vietnam. BioMed Research International. Pp. 1-9. doi.org/10.1155/2018/2370284
Ageing Asia, (n.d.). Ageing population in Vietnam. Retrieved from: www.ageingasia.org/ageing-population-vietnam/
Cherry, K. (March 19, 2020). A List of Psychological Disorders. Retrieved from: www.verywellmind.com/a-list-of-psychological-disorders-2794776
Global age watch, (n.d.). AgeWatch report card: Vietnam. Retrieved from: www.globalagewatch.org/countries/country-profile/?country=Vietnam
Parekh, R. (August, 2018). What Is Mental Illness? Retrieved from: www.psychiatry.org/patients-families/what-is-mental-illness
World Health Organization, (n.d.). Mental health. Retrieved from: www.who.int/research-observatory/analyses/mentalhealth/en/ World health organization (WHO), (12 December, 2017). Mental health of older adults. Retrieved from: www.who.int/news-room/fact-sheets/detail/mental-health-of-older-adults
Cảm ơn bạn đã ghé Miền An Trú, cùng đọc thêm các bài khác trên trang nhé. Happy reading !
